Roadtrip Polen: op cultuurreis met Copernicus

Gdansk met Solidarnosc
Mijn cultuurreis met Copernicus begint in Gdansk. Die Hanzestad aan de Oostzee sprak altijd al tot mijn verbeelding omdat daar op een scheepswerf in 1980 Solidarnosc is ontstaan, de vakbond van de elektricien en latere Poolse president Lech Walesa. Over die woelige tijd van de jaren tachtig is op de geboortegrond van Solidarnosc een zeer modern museum gebouwd, dat ik vanzelfsprekend bezoek. Ik krijg nog de tip om naar het dakterras te gaan voor een panoramisch uitzicht over Gdansk en de haven. Pas na twintig minuten ben ik uitgekeken.

Historische heropbouw
Samen met mijn gids wandel ik door het historische centrum dat bij nader inzien helemaal niet zo historisch is. De duizendjarige stad is in 1945 door de Sovjet-Unie plat gebombardeerd. Bij de heropbouw is, net zoals in Ieper na de Eerste Wereldoorlog, gekozen om de stad dezelfde uitstraling te geven als weleer. Dat is goed gelukt. Opvallend is de oorspronkelijke inbreng van architecten uit de Nederlanden. Van stadspoorten en fortificaties uit de 16^e en 17^e eeuw tot karakteristieke gevelwoningen.

Bezoek ambermuseum en lunch bij Fino
Gdansk heeft een levendige en gezellige binnenstad. In het prachtige decor geniet ik van het optreden van straatartiesten en bezoek ik zowel het ambermuseum als verschillende kerken. Aan de rand van het centrum wandel ik nog het winkelcentrum Forum binnen met 250 luxeshops. Wat de prijzen voor eten en drinken betreft, betaal ik voor een hoofdschotel meestal zo’n 12 euro. Wijn is wel relatief duur, in tegenstelling tot bier. Eén keer verwen ik mijzelf met een lunch bij restaurant Fino. Met liefde betaal ik aan de chef een Belgische prijs voor zijn topprestaties.

Turend over de Wisla bij Grudziadz
Op weg naar Torun onderbreken we onze cultuurreis met Copernicus in Grudziadz, waarvan de wortels teruggaan tot de 13^e eeuw. Vanaf de ommuring kijk ik uit over de rivier de Wisla, ooit de belangrijkste handelsroute van het land. Die functie heeft het allang verloren omdat de diepgang te gering is. Op het centrale plein profiteer ik van de gelegenheid om naast Copernicus te zitten. ‘Hij was een genie’, zegt mijn gids trots, ‘hij was niet alleen astronoom, maar ook priester, arts, bestuurder, econoom, jurist, ingenieur en vertaler’.

Gotische stad Toruń
De Hanzestad Toruń, geboortestad van Copernicus, schittert met een schat aan gotische gebouwen. Het staat niet voor niets op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Mijn gids verklaart deze ‘bewaarde schoonheid’ doordat Toruń niet alleen geluk had tijdens de Tweede Wereldoorlog, er is bijna geen gebouw vernield, maar ook omdat het tussen 1795 en 1918 een grensstad was tussen Rusland en Duitsland. Destijds een (te) risicovolle plek om te investeren, zodat alles bij het oude bleef. Ook het middeleeuwse stratenplan is nog steeds intact. Nicolaus Copernicus (1473-1543) zou hier nog zo zijn weg vinden.

Het huis van Copernicus
Dankzij zijn rijke moeder stond Copernicus’ wieg in een fraai gotisch koopmanshuis, dat nu een modern, interactief museum is over zijn leven en werk. Wat hem ongetwijfeld hielp tijdens zijn opzienbarende loopbaan is dat de broer van zijn moeder prins-bisschop was. Een bezoek aan het huis van Copernicus mag zeker niet ontbreken tijdens onze cultuurreis. Met alle opgedane kennis vind ik het wel fijn om even uit te waaien op de 40 meter hoge toren van het Gotische stadhuis. Ook nu zie ik de Wisla liggen.

Kattencafés
Spijtig genoeg krijg ik te laat de tip dat Toruń ook twee kattencafés heeft. Als ik de volgende ochtend voor de deur sta, zijn ze nog gesloten. Door de ramen zie ik allerlei speelklimrekken voor de katten. Een voorbijganger vertelt mij dat de cafégangers de katten niet actief mogen aaien of op hun schoot nemen. Het initiatief tot contact ligt volledig bij de katten, zegt zij.

Zijn laatste boodschap
Tijdens onze cultuurreis met Copernicus passeren we Lubawa om de mooi gerestaureerde middeleeuwse ruïne te bezoeken. Volgens de overlevering heeft Copernicus hier besloten om zijn revolutionaire heliocentrische theorie in boekvorm te gieten. Kort samengevat stelde hij dat de zon centraal staat in het zonnestelsel en niet de aarde, zoals toen de gangbare mening was. Een eerste exemplaar van zijn boek ontving hij uiteindelijk op zijn sterfbed. In de overdekte ruïne vinden nu concerten en tentoonstellingen plaats.

Gecompliceerde geschiedenis
Tijdens de lunch in Lubawa vertelt mijn gids over de Poolse geschiedenis. Van Duitsers en Russen tot en met op machtsbeluste kruisvaarders en Poolse koningen met ook nog eens de nodige volksverhuizingen. Zo kreeg Gdansk na de Tweede Wereldoorlog vrijwel een totaal nieuwe bevolking, want 90 procent was Duits en die moesten vertrekken. Het is blijkbaar zo gecompliceerd dat ook veel Polen hun eigen geschiedenis niet kennen.

Duizend meren
Onze volgende stop tijdens de cultuurreis met Copernicus is Olsztyn, de hoofdstad van Warminsko-Mazurskie, de provincie van de duizend meren. Het is een geliefde vakantiebestemming voor Poolse watersportliefhebbers. We zijn natuurlijk in Olsztyn omdat Copernicus hier als bestuurder zes jaar de scepter zwaaide over het middeleeuwse kasteel. En blijkbaar had hij ook veel tijd voor zijn astronomische hobby. Op de muren zijn daarvan nog tekeningen van zijn hand terug te vinden. Ook liggen er enkele dikke boeken open met zijn aantekeningen in de kantlijn.

Haren gaven zijn naam terug
Mijn mond valt tijdens onze reis steeds verder open over deze geniale duizendpoot. Daarom snap ik niet dat hij in een naamloos graf verdween in de kathedraal bij kasteel Frombork. Had dat met zijn ideeën te maken, vraag ik mij nu af. Pas in 2005 zijn wetenschappers tussen een aantal naamloze graven naar zijn skelet gaan zoeken. Voor een DNA-test gebruikte men haren die gevonden waren tussen zijn studieboeken. Enkele van die haren, en dat vind ik wel mooi, waren van een kat. Dat doet mij meteen glimlachend denken aan de kattencafés van Toruń, Copernicus’ geboortestad.

PRAKTISCHE INFO
Toerisme Gdansk | Internet: visitgdansk.com/en
Toerisme Toruń | Internet: visittorun.pl
Toerisme Olsztyn | Internet: visit.olsztyn.eu/en
Toerisme Warminsko-Mazurskie | Internet: mazury.travel/en
Toerisme Polen | Internet: polen.travel
In de bezochte plaatsen krijgt Copernicus dit jaar extra veel aandacht omdat het zijn 550-ste geboortejaar is.
BEREIKBAARHEID
Reisreporter Tom vloog met de Poolse luchtvaartmaatschappij LOT via Warschau naar Gdansk. Reistijd, inclusief overstap, 3u50min.
Met de Auto | Brussel – Gdansk 1 273 km
Roadbook van deze cultuurreis met Copernicus | Gdansk > 122 km Grudziadz > 67 km Toruń > 106 km Lubawa > 66 km Olstyn > 100 km Frombork > 97 km Gdansk
OVERNACHTEN
Central Hotel Gdansk | Sfeervol (vlakbij station) en prima gelegen uitvalsbasis voor het historisch stadscentrum | Internet: centralhotelgdansk.pl/en/home
Hotel Eter in Toruń | Voormalig ziekenhuis, sfeervol getransformeerd tot hotel. Tegenover de St. Jacobskerk (14^e eeuw) | Internet: hotel-eter.pl/en
Hotel Przystan in Olsztyn | Business hotel met een uitstekend restaurant met uitzicht over één van de ‘duizend’ meren | Internet: hotelprzystan.com/en
Hotel Narusa bij Frombork | Splinternieuw (2022) kleinschalig hotel, gelegen in het bos | Internet: narusa.pl
Eten en drinken
Restaurant Fino | ul. Grzaska 1 Gdansk | Internet: restauracjefino.pl/en/fino-gdansk-en

Tekst en beeldmateriaal cultuurreis met Copernicus © Tom Marees