Een muzikale reis in de voetsporen van Bach in Leipzig

Bach is dood. Lang leve Bach
Dat Johann Sebastian Bach in Leipzig na 275 jaar nog springlevend is, merk je meteen als we door de binnenstad kuieren. Overal zie je aankondigingen voor vieringen en concerten rond de oude meester die hier tot aan zijn dood in 1750 bijzonder productief was. Onsterfelijke meesterwerken danken we aan deze geniale componist. Om er maar een paar te noemen: de Matthäus-en de Johannes-Passion, het Weihnachtsoratorium, de Brandenburgse concerten, de Goldbergvariationen en ontelbare cantates en motetten. Dat Bach in de top 100 op de klassiekemuziekzender Klara jaarlijks bovenaan eindigt is beslist geen toeval.

© Toerisme Leipzig

Bach in Leipzig
Na heel wat omzwermingen komt Bach in Leipzig aan. Hij wordt er door de overheid in 1723 aangesteld als Kantor ( zeg maar muziekdirecteur) aan de Sankt Thomaskirche, een baan die hij tot aan zijn dood 27 jaar uitoefende. Ironisch genoeg was hij maar laatste keuze – Georg Philipp Telemann bedankte voor de aanstelling –  want van muziek hadden de vroede vaderen van deze stad met hun mercantiele geest niet veel kaas gegeten. Bach leidde niet alleen het nog steeds befaamde jongenskoor van deze kerk, de Thomaner, maar was ook verantwoordelijk voor het muziekrepertoire in een drietal kerken waaronder ook de Sankt Nikolai-kerk. Die speelde een voortrekkersrol in november 1989 toen vanuit deze kerk het startschot voor de zogenaamde vreedzame revolutie weerklonk. ‘Wir sind das Volk’, was de slogan die 17 000 vredesactivisten scandeerden waarna de Val van de Muur (1989) en het einde van de DDR een feit was.

Het Bach-Museum, een must-see voor elke muziekliefhebber
Zowat alles over Bach, zijn oeuvre en zijn grote familie met tal van getalenteerde musici, kom je te weten in het gereputeerde museum tegenover de Thomaskerk dat dit jaar zijn 40ste verjaardag viert. Ook het uitgebreide Bach-archief en het Bach-onderzoekscentrum zijn hier ondergebracht. Je vindt er talrijke memorabilia die de persoon van Bach, zijn tijd en zijn verblijf tot leven brengen. Blikvangers zijn ongetwijfeld het originele orgel dat Bach virtuoos bespeelde. Het museum is interactief en multimediaal. Zo kun je in een zaal door een druk op een knop het geluid van een twintigtal barokinstrumenten als de clavicembalo, de theorbe, de cornetto of de Viola d’Amore beluisteren zoals ze klonken in de tijd van de meester. In een andere zaal geniet je dan weer relaxed in een fauteuil en met koptelefoon van zelf uitgekozen composities van de maestro. Kenners zullen zich verkneukelen in de evolutie van notentekens die Bach gebruikte om zijn muziek op papier te zetten.

Lang zal hij leven…
Rond de middag heeft zich een massa volk verzameld vlak voor het monumentale standbeeld van Bach op het Sint-Thomas-kerkhof. Het is het moment suprême voor honderden lagereschoolkinderen die met hun juffen en meesters naar jaarlijkse gewoonte ter ere van hun beroemde stadsgenoot van de verjaardagstaart mogen komen smullen. De sfeer is opperbest. Op een lange tafel wachten drie uitnodigende reuzentaarten van stadsbakker Kandler op het verlossende mes. Alles verloopt heel gedisciplineerd; de kinderen gaan op verzoek van een koorleider een stapje achteruit en wachten tot het mes door het gebak glijdt. Enkele blazers heffen aan en een koor jubelt een cantate van Bach. Er volgt een canon die iedereen op het plein kent en enthousiast meezingt. Dan worden de taarten aangesneden. Terwijl Bach in Leipzig vanuit de hoogte glunderend toekijkt, happen de kinderen toe.

Muzikale sporen zoeken in de stad
Dat Leipzig muziekstad par excellence is, wordt ook meteen duidelijk als we met gids Sylvia een deel van de uitgestippelde themaroute Leipziger Notenspur volgen. Starten doen we op de Augustusplatz aan het hoofdgebouw van de universiteit, een staaltje van moderne architectuur, waar meteen 2 iconische muziektempels voor ons opdoemen. Uit de DDR-tijd nog stamt het nieuwe operagebouw dat de toenmalige leider Walter Ulbricht liet bouwen nadat de oude Oper uit 1693 na een luchtbombardement in 1942 volledig verwoest werd. Die was toen al, in de 17de eeuw, de oudste in Europa na Venetië en Hamburg. Tegenover de opera, onder de 142 meter hoge toren van het City Hochhaus is in 1981 het indrukwekkende Gewandhaus verrezen waar het befaamde Gewandhausorchester resideert. Kenners zullen zich de naam van Kurt Masur, een voormalige dirigent, nog herinneren die zijn kritiek op het DDR-regime niet spaarde. Hier dirigeerde ook Felix Mendelssohn-Bartholdy, een andere topper uit de klassieke muziek, die Leipzig in de 19de eeuw op de muzikale kaart zette. Hij stichtte hier ook het eerste Duitse conservatorium. Het prachtige woonhuis waar hij met zijn familie woonde, kun je bezoeken.

Twee iconische kerken: Sankt Nikolai en Sankt Thomas
We slenteren vervolgens door de Grimmaische Strasse, de verkeersvrije winkelstraat, en slaan even verderop de Katharinenstrasse in. Daar prijkt een ander symbool van de stad, met name de Sint-Nicolaaskerk, de oudste kerk van de stad. Ook in deze kerk was Bach in Leipzig als directeur verantwoordelijk voor de muzikale ondersteuning. Hier zou de première plaatsgevonden hebben van de Johannespassie op Goede Vrijdag in het jaar 1724. Vlak achter de kerk ontmoeten we een andere klepper van formaat: een zekere Richard Wagner die ook in deze stad geboren werd en als jonge snaak in de Nikolai-school achter de kerk onderricht kreeg.

Een keur van beroemdheden
Dan kuieren we door enge doorgangen en overdekte passages – karakteristiek voor deze stad – naar de Thomaskerk. Onder het standbeeld dist onze gids ons nog enkele anekdotes op over het leven van J.S. Bach in Leipzig, zijn familie en de vele tegenslagen die hij kende. Afsluiten doen we in de Mädlerpassage aan de befaamde Auerbachs Keller die de grote Wolfgang von Goethe, die hier rechten studeerde, inspireerde voor een scène in zijn dichtwerk Faust. Voor de ingang maken standbeelden van Dr. Faustus en de duivel Mephisto hun opwachting. Als we horen dat ook Robert Schumann en zijn componerende vrouw Clara (Wieck) hier geleefd en gewerkt hebben, net zoals Johannes Brahms en Gustav Mahler, dat Edvard Grieg hier concerten gaf en dat Dimitri Sjostakovitsj graag in Leipzig verbleef, dan weet je meteen dat Leipzig als het mekka van elke muziekliefhebber beschouwd mag worden.

© Toerisme Leipzig

Het Bach-Fest: de jaarlijkse hoogmis voor Bach-aanbidders
Voor het gerenommeerde Bach-festival dat jaarlijks duizenden bezoekers trekt, zijn alle tickets al uitverkocht. Dat vertelt Dr. Michael Maul ons, de directeur van dit grootse evenement. In 2025 vindt het plaats van 12 tot 22 juni en in die elf dagen doet Bach in Leipzig muziekfanaten wereldwijd samenkomen. Bij een koffie en een hartig hapje licht de bevlogen organisator ons het opzet en de voorgeschiedenis van het Bach-feest toe. Zijn missie is het om een warme verbinding tot stand te brengen tussen de vele Bach-vrienden overal ter wereld. Niet minder dan 150 evenementen staan geprogrammeerd. Tip: wil je er volgend jaar bij zijn? Boek nu al je tickets!

Twee apotheosen om mee af te sluiten
Twee liveconcerten konden we gelukkig wel bijwonen. Elke vrijdag en zaterdag vinden de Motetten plaats in de Thomaskerk. Dat is een kerkdienst met muzikale omlijsting. De kerk zit bomvol en we luisteren ingetogen naar het Praeludium und Fuge a-Moll, een orgelwerk van de meester zelf, uitgevoerd op het machtige orgel door de organist van de Thomaskerk Johannes Lang. Dan volgt de Missa g-Moll (ook Luthersche Messe genoemd) uitgevoerd door het Thüringer Bach Collegium en het Leipziger Vokalensemble. Ik ben onder de indruk van de prachtige stemmen van een alt, een tenor, een bas en een vierstemmig koor, begeleid door 2 hobo’s, strijkers en basso continuo.

Een tweede hoogtepunt vormt het concert in het Gewandhaus waar we getuige zijn van een wedstrijd tussen drie jonge musici die met een virtuoze pianotechniek de zaal muisstil krijgen. Het symfonieorkest van de Midden-Duitse omroep MDR begeleidt de pianisten. Behalve een stuk van Bach als voorspel gaan de drie virtuozen elk ook aan de slag met een stuk van een andere componist. Dat zijn achtereenvolgens Robert Schumann, Felix Mendelssohn-Bartholdy en Edvard Grieg. De Tsjech Jan Cmejla, net 21 jaar, is de winnaar. Hij ziet zijn bankrekening een vrolijk sprongetje van 20 000 euro maken.

Nog leven buiten Bach?
Dat Bach in Leipzig wordt herdacht als een held hoeft niet te verbazen. Maar er zijn uiteraard ook tal van andere bezienswaardigheden die een verblijf in Leipzig de moeite waard maken.

Het Völkerschlachtdenkmal of de massale kolos even buiten de stad herdenkt de slag in 1813 waar Napoleon door de verenigde legers van Rusland, Engeland, Duitsland, Oostenrijk en Zweden in de pan werd gehakt. Niet minder dan 100 000 slachtoffers kwamen er om het leven. Het was tot dan toe de meest verwoestende oorlog ooit. Vanop het dak op 91 meter hoogte heb je net zoals in Waterloo een weids uitzicht op Leipzig en de vlakte waar deze Battle of the Nations werd uitgevochten. Liefhebbers van geschiedenis komen er beslist aan hun trekken.

De Panometer is een van de vele voormalige opslagreservoirs voor gas (Gasometer) waar architect en kunstenaar Yadegar Asisi al enkele jaren unieke projecten uitwerkt. Over een lengte van 150 meter projecteert hij tegen de 30 m hoge wanden van de oude gastank reuzengrote panoramische 360 graden – beelden die door ingenieuze geluidseffecten en belichting magisch inwerken op de bezoeker. Wij keken onze ogen uit op de spectaculaire beelden met als thema ‘Die Kathedrale von Monet’.

Liefhebbers van avantgardistische, experimentele kunst moeten naar Plagwitz waar op een voormalig industriegebied van 10 hectaren jonge kunstenaars zich creatief kunnen uitleven. In de voormalige Baumwollspinnerei of katoenspinnerij hebben sinds de Wende (1990) creatieve duizendpoten hun intrek genomen in de 150 studio’s en ateliers. Deze site is vooral dankzij de kunstenaar Neo Rauch inmiddels een begrip geworden, ook buiten Leipzig.

Volgde jij ook al de sporen van Bach in Leipzig?
Dan zijn we benieuwd naar jouw ervaringen. Of ontdekte je een bijzondere of lekkere plek? Deel het met ons hieronder in een reactie.

P.S. prachtige foto’s geschoten?
Deel ze op Instagram en tag ons via @reisreporter of gebruik de hashtag #iedereenreisreporter.

PRAKTISCHE INFORMATIE
Algemeen
Duitse Nationale Dienst voor Toerisme Internet: www.germany.travel
Toerisme Leipzig | Internet: www.leipzig.travel
Bach-Fest | Internet: www.bachfestleipzig.de
Bach-Museum | Internet: www.bachmuseumleipzig.de
Panometer | Internet: www.panometer.de
Katoenspinnerij | Internet: www.spinnerei.de
Eten en drinken
Auerbachs Keller: Grimmaische Strasse 2-4 in de Mädler-Passage | Internet: www.auerbachs-keller-leipzig.de Historisch pand met enorme gewelvenkelder. Klassieke Duitse gerechten, maar ook aandacht voor nieuwigheden uit de Aziatische keuken. Druk en luid. Vriendelijke bediening
Ratskeller: Lotterstrasse 1 in het Neues Rathaus | Internet: https//ratskeller.restaurant Gelijkaardige kelder met eigen brouwinstallatie. Klassieke gerechten uit de Duitse keuken, ook Saksische (regionale) gerechten . Ook nogal luidruchtig
Weinstock: Markt 7 | Internet: www.restaurant.weinstock-leipzig.de Aangename sfeer, keurig gedekte tafels, heel verzorgde keuken, prima service
Imperii: Brühl 72 | Internet: https//imperii.de Jong, hip en ambitieus restaurant, gezellig maar druk. Traditionele gerechten met oog voor vernieuwing.
Vervoer
Reisreporter spoorde vanuit Leuven naar Luik. Dan met ICE van Deutsche Bundesbahn naar Frankfurt. Vandaar met ICE naar Leipzig. Vlotte verbinding in normale omstandigheden.
Overnachten
Dorint-hotel, Stephanstrasse 6 | Internet: https://hotel-leipzig.dorint.com/de/ Comfortabel zonder grote luxe.

 PIN nu en plan later

Beeldmateriaal bij deze reportage “Bach in Leipzig” © Guy Meus tenzij anders vermeld.