Langs het IJzeren Gordijn: 35 jaar na de val van de Muur

Heldenstad Leipzig
Onze reis langs het IJzeren Gordijn start in Leipzig, waar de ‘Wende’ begon. Dankzij moedig protest van burgers van deze Oost-Duitse stad, ging de Muur aan het wankelen. Leipzig verkoopt zich vandaag niet langer alleen als de stad van Bach, maar ook als ‘Heldenstad’.

Wir sind das Volk
De kiem van de vreedzame revolutie die leidde tot de hereniging, werd gelegd op het plein voor de Nikolaikirche. Vanaf 1988 groeide uit de maandagmisvieringen aan deze centraal gelegen kerk een spontane protestbeweging. Geleidelijk aan durfden steeds meer burgers deelnemen aan deze vredige ‘Montagsdemonstrationen’. Dat zou aanzwellen tot de massabetoging op maandag 9 oktober 1989, die vandaag als het ‘Wonder van Leipzig’ wordt herdacht. Duizenden mensen overwonnen die dag hun angst voor de Stasi en gingen met kaarslicht de straat op. “Wir sind das Volk”, scandeerden ze en “Keine Gewalt”. Het regime stond machteloos en liet begaan. Precies een maand later, viel de Muur.

Nikolaisäule: symbool van de Friedliche Revolution
Leipzig is de helden van hun ‘Friedliche Revolution’ niet vergeten. Bij de Nikolaikirche herinnert de ‘Nikolaisäule’ aan deze gebeurtenissen. De zuil die bekroond is met palmblaren is een replica van een exemplaar uit de kerk. Het monument herdenkt symbolisch de verplaatsing van vreedzame demonstranten uit de Nikolaikirche naar het plein. Twee derde van de fondsen die nodig waren om deze zuil te maken, werd ingezameld in de vorm van donaties van het publiek, bedrijven en organisaties in Leipzig.

Mödlareuth: Little Berlin
Onze reis langs het IJzeren Gordijn leidt ons van Leipzig naar het curiosum Mödlareuth. Een dorpje van een anderhalve straat en een dozijn boerderijen, dat destijds in tweeën werd gespleten door een 3,5 meter hoge betonnen en 700 meter lange muur. De ene kant van het dorpje lag in West-Duitsland, de andere in de DDR. Deze absurditeit bezorgde het nest, dat amper 50 inwoners telde, de bijnaam ‘Little Berlin’.

Duits-Duitse grens
Je moet een heel stuk rijden om Mödlareuth te vinden. Het dorpje ligt een beetje verscholen tussen de heuvels, pal op de voormalige Duits-Duitse grens. Vandaag is het dorp nog steeds verdeeld, want het ene stuk behoort tot de deelstaat Beieren, het andere tot Thüringen. Eigenlijk bestaat die tweedeling van het dorp al honderden jaren. De natuurlijke grens tussen Oost- en West-Mödlareuth werd en wordt gevormd door de beek Tannbach, die dwars door het dorp loopt en smal genoeg is om erover te springen. Die splitsing door de natuur betekende decennia niets voor de dorpsbewoners, die aan beide kanten bij elkaar konden komen wanneer ze maar wilden. Dat veranderde na de Tweede Wereldoorlog. Toen werd Thüringen toegewezen aan de sovjetbezettingszone, terwijl Beieren naar de Amerikaanse zone ging. Plots was de Tannbach wél een echte grens en behoorden de dorpelingen langs beide zijden van het dorp eensklaps tot een ander land met een verschillend politiek systeem.

IJzeren Gordijn
Voor het dorpje en zijn bewoners had dit dramatische gevolgen. Om de massale vlucht van Oost-Duitsers te beletten, begon de DDR al kort na de oorlog met het bouwen van grensversperringen aan de Tannbach. Die versperringen werden steeds meer voorzien van technische snufjes, totdat ze in 1966 werden vervangen door een betonnen muur. Onvoorstelbaar maar waar: een minuscuul boerengat van nauwelijks 50 inwoners werd doormidden gesplitst door een muur van 700 meter, die permanent werd bewaakt door soldaten in wachttorens. Meer dan vier decennia liep het IJzeren Gordijn dwars door Mödlareuth en konden buren en familieleden elkaar niet meer ontmoeten.

Openluchtmuseum
Na de val van de DDR en het Communisme in 1989, wilden de inwoners van het dorp zo snel mogelijk die gehate muur neerhalen. Enkelen zorgden er echter voor dat niet alle sporen van deze pijnlijke geschiedenis werden gewist. Mede door hun inspanningen is er nu een gedenkteken en een openluchtmuseum. Vandaag kan je in beide delen van het dorp een educatief parcours volgen. Je loopt tussen een deel van de voormalige grensversterkingen en je kan de beveiligingssystemen van dichtbij bekijken. Samen met enkele wachttorens, is er nog een strook van bijna 100 meter van de Muur bewaard. Niet alleen beton, maar ook waakhonden en zelfs landmijnen moest 50 inwoners van het dorp uit elkaar houden. Waanzin.

Muurspechten in Berlijn
De eindhalte van onze reis langs het IJzeren Gordijn is  – hoe kan het ook anders – Berlijn. Op 9 november 1989 openen Oost-Duitse grenswachters onder druk van de toegestroomde mensenmassa’s na 28 jaar de grensposten tussen Oost- en West-Berlijn. De val van de Muur is een feit. Begin jaren negentig waren de inwoners van Berlijn dat onding van de Muur zo beu, dat ze er zo snel mogelijk vanaf wilden. Zogenaamde ‘Muurspechten’ sloegen met voorhamers stukken uit de Muur, die werden vermalen tot bouwmateriaal of soms voor grof geld verkocht werden als ‘souvenir’. Ook de prikkeldraad en andere versperringen moesten eraan geloven. Gevolg is dat er van de Berlijnse Muur slechts enkele restanten overblijven. Gelukkig genoeg restanten om een uitstap naar die Berlijnse Muur interessant te maken.

Dodelijke liefde aan de East Side Gallery
Tijdens deze reis mag een bezoek aan de East Side Gallery niet ontbreken. Dat is het langste ononderbroken restant van de Muur, die Oost- en West-Duitsland tussen 1961 en 1989 verdeelde. Net na de val van het IJzeren Gordijn, mochten kunstenaars zich op dit stuk muur van 1,3 kilometer lang uitleven. Hun kleurrijke grafitti- en frescokunstwerken leidden tot iconische beelden. Denk maar aan de Trabant die door de Muur breekt. Het bekendste kunstwerk is ‘Mein Gott, hilf mir, diese tödliche Liebe zu überleben’ van de Rus Dimitri Vrubel. Daarop is het Sovjet-staatshoofd Leonid Brezjnev en DDR-leider Erich Honecker te zien, tijdens een innige ‘Broederkus’. Interessant is ook The Wall Museum, dat inzoomt op de tragische manieren waarop mensen uit de DDR probeerden te ontsnappen.

Emoties bij het Tranenpaleis
Speciaal voor muurmijmeraars is de Berliner Mauerweg in het leven geroepen, een 155 kilometer lang bewegwijzerde wandel- en fietsroute dat het volledige traject van de vroegere Muur exact volgt. Uiteraard ben je niet verplicht om de hele route te doen. Wij kiezen voor een fietstochtje met Berlin on Bike, dat ons met een gids langs de binnenstad, met zijn vele herkenbare punten brengt. We stoppen aan het Tränenpalast, dat met zijn glazen wanden iets van een bibliotheek of museum heeft. Maar schijn bedriegt. Van 1961 tot 1989 was dit glazen gebouw een naargeestige grenspost aan station Friedrichstrasse, voor inwoners die van de ene naar de andere kant wilden reizen. Vooral West-Berlijners dan, want Ossi’s kregen bijna nooit een reisvergunning. Oost-Duitsers kwamen hier vooral adieu zeggen tegen de Westerlingen die opnieuw naar hun kant vertrokken. De emotionele taferelen van afscheidnemende mensen bezorgden de grenspost zijn bijnaam: Tranenpaleis.

Dodenstrook in de Bernauer Strasse
Op de meest bekende plaatsen langs de vroegere Muur, zoals Checkpoint Charlie en de Brandenburg Tor, heb je veel inlevingvermogen nodig om vandaag nog te begrijpen hoe wreed de scheiding was in het verleden. Dan spreekt de Bernauer Strasse, twee kilometer verderop, toch meer tot de verbeelding. Dat was de straat waar huizen met hun gevel op de grens stonden. Voor de Stasi de ramen kwam dichtmetselen, sprongen veel burgers hun vrijheid tegemoet (soms met dramatische gevolgen). Vandaag vind je aan symbolische straat de Gedenkstätte Berliner Mauer, een openluchtmuseum waar je een waarheidsgetrouw beeld krijgt van de absurde situatie van weleer. Een deel van de Muur met wachttorens en de Todestreiffen (dodenstrook) is hier nog bewaard. Deze dodenstrook was ‘niemandsland’ tussen een eerste (lagere) muur (Hinterlandmauer) en de eigenlijke muur (Vorderlandmauer) op de grens met West-Berlijn. De kale dodenstrook was beveiligd met prikkeldraad en spijkertapijten en de vluchtende Ossies die erin terecht kwamen waren het doelwit van schietende grenswachters. Een 12 meter lange, roestig herdenkingsvenster eert de 136 Oost-Duitsers die hun ontsnappingspoging niet konden navertellen. Het waren vooral jonge mannen die hun vrijheidsdrang met hun leven betaalden.

35 jaar na de val blijft een reis naar langs het IJzeren Gordijn beklijven. Bij het horen van de verhalen en het zien van de restanten kan je alleen verbaasd zijn dat dit tragisch verleden ‘nog maar’ 35 jaar achter ons ligt.

Reisde jij ook al langs het IJzeren Gordijn?
Dan zijn we benieuwd naar jouw ervaringen. Of ontdekte je een bijzonder of lekker plekje? Deel het met ons hieronder in een reactie.

P.S. prachtige foto’s geschoten?
Deel ze op Instagram en tag ons via @reisreporter of gebruik de hashtag #iedereenreisreporter.

PRAKTISCHE INFO
Algemeen
Toerisme Leipzig | Internet: leipzig.de
Toerisme Mödlareuth | Internet: moedlareuth.de
Toerisme Berlijn | Internet: visitberlin.de
Overnachten langs het IJzeren Gordijn
Légère Express Leizpig | Seemannstrasse 2, 04317 Leipzig | Internet : legere-hotelgroup.com
Amano East Side | Stralauer Platz 30-31, 10243 Berlin | Internet: amanogroup.com
Eten en drinken
Riquet Haus | Schuhmachergaesschen 1, 04109 Leipzig | Internet: riquethaus.de
Auerbachs Keller | Mädler Passage , Grimmaische Strasse 2-4, 04109 Leipzig | Internet : auerbachs-keller-leipzig.de
Restaurant Huwa – 100 Wasser | Barfussgaesschen 15, 04109 Leipzig | Internet: huwa-leipzig.de
Restaurant Spreewirtschaft | Muehlenstrasse 13-19, Mercedes Platz , 10243 Berlin | Internet: spreewirtschaft.de
Restaurant Scheune | Eichkampstr. 155 14055 Berlin | Internet: scheune-restaurant.de
Restaurant Nolle | Georgenstrasse, S-Bahnbogen 203, 10117 Berlin | Internet : restaurant-nolle.de
Zien en doen
Wandeling in Leipzig met gids langs sites Friedliche Revolution | Internet: leipzig.travel/en/poi/city-tour-tracing-the-peaceful-revolution
Duits-Duitse Museum Mödlareuth | Internet: moedlareuth.de
East Side Galery, Berlijn | Internet: thewallmuseum.com
Fietsen langs Berlijnse Muur | Internet:  Berlinonbike.de
Berlin Wall Memorial, Bernauer Strasse | Internet: stiftung-berliner-mauer.de/de/gedenkstaette-berliner-mauer

 PIN nu en plan later